به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «شیرازه»، در یکی از زیباترین تعاریف از مفهوم «امام»، در حدیثی معروف از کتاب کافی، امام رضا علیه‌السلام به توصیف مقام والای امامت می‌پردازد:
 
« الامام، الانیس الرفیق و الوالد الشفیق والاخ الشقیق والامُّ البّرة بالولد الصغیر و مفزع العباد فی الداهیة النآد. الامام، امین الله فی خلقه و حجته علی عباده و خلیفته فی بلاده و الداعی الی الله و الذاب عن حرم الله، الامام، المطهر من الذنوب، المبرا عن العیوب، المخصوص بالعلم الموسوم بالحلم، نظام الدین و عز المسلمین و غیظ المنافقین و بوار الکافرین. الامام، واحد دهره لایدانیه احد و لا یعادله عالم و لا یوجد منه بدل و لا له مثل و لا نظیر. مخصوص بالفضل کله من غیر طلب منه له و لااکتساب بل اختصاص من المفضّل الوهاب».

در ابتدای این حدیث امام رضا علیه السلام، امام را با تعبیر «والد الشفیق» عنوان می کند؛ شفیق معنایی بالاتر از مهربانی دارد؛ به‌عبارتی پدر شفیق به پدری می‌گویند که نگران و دغدغه‌مند نسبت به فرزند خویش و آینده او باشد.

در عبارت بعدی، حضرت می‌فرمایند: « الاخ الشقیق»؛ یعنی امام نسبت به ما همانند برادر دوقلو است. یکی از نزدیکترین رابطه‌های انسانی، رابطه افراد دوقلو است و نزدیکی امام به ما همچین رابطه نزدیکی است که امام با این توصیف زیبا، این مطلب را به بهترین شکلی وصف می‌کند.

در ادامه امام رئوف، امام را این‌گونه معرفی می‌کند: «الامُّ البّرة بالولد الصغیر»؛ یعنی محبت امام به ما همچون محبت مادر نسبت به طفل شیرخوار است و همانطور که می‌دانیم محبت مادر نسبت به طفل شیرخوارش از شدیدترین محبت‌های انسانی است.

امام رضا علیه‌السلام، امام را پناهگاه بندگان در سختی‌ها و مصائب می‌داند. در جایی دیگر، حضرت صاحب‌الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در خطاب به شیخ مفید رحمت الله علیه می‌فرمایند: «إنّا غَیرُ مَهمَلین لِمُراعاتِکُم و لا ناسینَ لِذِکرکُم...»«ما در رسیدگی و سرپرستی شما، کوتاهی و اهمال نکرده ایم و یاد شما را از خاطر نبرده‌ایم.»

اینجاست که شناخت امام به عنوان یک پناهگاه دلسوز و آگاه از احوال ما به گونه‌ای که لحظه‌ای از یاد ما غافل نمی‌شود، حس آرامش و امنیت برای انسان به ارمغان می‌آورد و دیگر جایی برای غصه وغم نمی‌ماند، چراکه هر لحظه درهر شرایط سختی که قرار گرفته باشیم، امامی دلسوز، ما را در پناه خود جای داده است.

در ادامه حدیث می‌خوانیم: امام، امانت‌دار خداوند در میان خلق و حجت او بر بندگانش، خلیفه و رهبر آن‌ها در زمین است و مدافع حرمت‌های الهی به شمار می‌آید.»

در حدیثی، امام رضا علیه‌السلام از قول امام صادق علیه‌السلام فرموند: حجت خدا بر خلقش تمام نشود؛ مگر به وجود امام تا شناخته شود.

 و این خط فکری ما است که خداوند در هر زمان به وسیله حجتش شناخته و پرستیده می‌شود؛ به همین سبب، در دوره ما که امام و حجت خدا بر روی زمین، امام زمان ارواحنا فداه زنده هستند، راه نزدیکی و وصل به خالق هستی، شناخت و نزدیکی به این امام حی و حاضر است.

اگر ما می‌خواهیم در بندگی خدا، مسیر راه را به درستی طی کنیم، لازمه‌اش تمسک جستن از حضرت ولی‌عصر عجل الله تعالی فرجه اشریف است.

و اما در ادامه حدیث امام رضا «ع»، ایشان به ویژگی‌های دیگر امام اشاره فرموده و می‌افزایند: «امام، از گناهان پاک و از عیوب مبرا است و به علم و حلم ویژه‌ای مشغول است که او را در نظام دین و در عزت مسلمانان قرار می‌دهد.»

او مخالفین خویش را خشمگین و کافران را به نابودی می‌کشاند. امامی که در زمان خود یکتاست و هیچ‌کس نمی‌تواند به او همتایی جلوه دهد و هیچ علمی معادل او وجود ندارد. او از فضائل به‌طور کامل برخوردار است بدون اینکه به تلاش و کوشش نیاز داشته باشد، بلکه این فضائل عطای الهی هستند.»

امام رضا علیه‌السلام در این بیان نام‌آور، ولایت را بر پایه‌ آگاهی و محبت ویژه امام به بندگان تعریف می‌کند. ایشان تأکید می‌کنند که حجت الهی از مصالح بندگان آگاه‌تر و نسبت به آنان مهربان‌تر است، زیرا آگاهی او ناشی از وجود و شهود است و محبتش بی‌نهایت و رحمت الهی است که فراگیر است.

تا اینجا ویژگی‌هایی از امام و به ویژه امام رضا علیه‌السلام را مرور کردیم که نکته بارز آن، ویژگی محبت و دلسوزی امام نسبت به انسان‌ها است. در این‌جا به ویژگی بارز امام رضا «ع» می‌پردازیم و آن رئوف بودن حضرت است.

سئوالی که مطرح می‌شود این است که همه ائمه اطهار دارای ویژگی محبت، مهربانی و دلسوزی نسبت به انسان‌ها هستند؛ اما چرا امام رضا را در میان سایر ائمه، «رئوف» می‌خوانیم؟

در جواب این سئوال باید گفت که همه ائمه ما رئوف هستند؛ اما رئوف بودن امام رضا «ع» حسی است به گونه‌ای که رأفت ایشان قابل حس و ملموس است و این مطلب به اینکه امام رضا «ع» در ایران حضور دارند هم ربطی ندارد؛ بلکه این ویژگی خاص حضرت است.

علامه طباطبایی در این‌باره می‌گوید: «انسان هنگامی که وارد حرم رضوی(ع) می‌شود، مشاهده می‌کند که از در و دیوار حرم آن امام رأفت می‌بارد. محال است کسی برود مقابل ضریح امام رضا «ع» بایستد، دست بر سینه بگذارد و سلام خالصانه بدهد و امام چیزی در کشکول گدایی او نگذارد.»

نویسنده: حجت‌الاسلام علی مؤیدی

استاد مرکز تخصصی مهدویت قم