به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «شیرازه»، با توجه به تقارن خجسته آغاز سال ۱۴۰۴ با نام مبارک حضرت علی علیه‌السلام، از این پس بامدادان را با انوار قدسی نهج‌البلاغه منور می‌سازیم.

مطابق نقل سید رضی در حکمت دوم از حکمت‌های نهج‌البلاغه، این‌گونه آمده است:

قَالَ عَلِیٌّ : «أَزْرَى بِنَفْسِهِ مَنِ اسْتَشْعَرَ الطَّمَعَ، وَرَضِيَ بِالذُّلِّ مَنْ كَشَفَ ضُرَّهُ، وَهَانَتْ عَلَيْهِ نَفْسُهُ مَنْ أَمَّرَ عَلَيْهَا لِسَانَهُ»

«آن‌که جان را با طمع ورزی بپوشاند خود را پست کرده و آن‌که راز سختی‌های خود را آشکار سازد خود را خوار کرده، و آن‌که زبان را بر خود حاکم کند خود را بی ارزش کرده است.»

در این حکمت، امام علی علیه السلام به آثار و پیامدهای منفی سه رذیله اخلاقی در زندگی اشاره کرده است که هر کدام می‌توانند انسان را به ذلت و بی‌ارزشی بکشاند.

ایشان در این گفتار نورانی، نخستین رذیله را «طمع» معرفی می‌فرمایند و می‌گویند: «هر کس طمع را پیشه کند، خود را حقیر ساخته است» «أَزْرَى بِنَفْسِهِ مَنِ اسْتَشْعَرَ الطَّمَعَ».

واژه «طمع» در اینجا به معنای طالب بودن بیش از حق خود و گرفتن مواهب زندگی است، که افراد طمعکار برای دستیابی به آن معمولا تن به ذلت می‌دهند و شخصیت خود را می‌شکنند.

در روایتی از رسول‌الله صلی الله علیه و آله آمده است: «بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ لَهُ طَمَعٌ يُقْودُهُ إِلَى طَبَع»، و در حدیثی دیگر، خطر این صفت مذموم برای علما بیان شده است: «إن الصّفاة الزّلال الذي لا تَثْبُتُ عَلَيْهِ أَقْدامُ» که نشان می‌دهد طمع سبب بی‌ثباتی و آسیب‌های فراوان است.

امام علیه السلام همچنین به کارهای احمقانه‌ای که انسان در اثر طمع انجام می‌دهد، اشاره می‌فرمایند؛ مانند داستان معروف «اشعب» عرب که دامن خود را در راه پرواز پرندگان قرار می‌دهد و خیال می‌کند ممکن است تخم پرنده‌ای در دامن او بیافتد. این نوع روایات، چه واقعی باشد یا نه، نشان‌دهنده کارهای ننگ و لکه‌هایی است که انسان به خاطر طمع دچار آن می‌شود.

در مقابل، امام علیه السلام قناعت را از بهترین صفات انسان‌ساز می‌دانند و می‌فرمایند: «عَزَّ مَنْ قَنَعَ»؛ یعنی کسی که قناعت پیشه کند، عزیز است و شأن والایی دارد.

در بخش دوم سخن خود، امام علیه السلام به عوارض فاش کردن ناراحتی‌ها نزد دیگران می‌پردازند و می‌گویند: «کسی که سفره دل خویش را نزد دیگران بگشاید، ذلیل شده است». ایشان چنین رفتاری را نوعی تسلیم در برابر ذلت عنوان می‌کنند و تأکید دارند که طرح مشکلات در محافل بی‌کفایت، تنها نتیجه‌ای جز سرافکندگی ندارد.

سومین نکته، درباره زبان و گفتار است؛ امام علیه السلام می‌فرمایند: «کسی که زبان خود را امیر سازد، شخصیت او تحقیر می‌شود». یعنی اگر انسان بدون کنترل، هر چه بر زبانش آمد بگوید و فکر نکند، ممکن است باعث مشکلات و درگیری‌هایی بزرگ شود.

دلسوزی و کنترل گفتار، کلید عزت و درستی در گفتار است که شاعر عرب نیز می‌گوید: «اِحْفَظْ لِسانَکَ أَيُّهَا الاْنْسانُ *** لا يَلْدَغَنَّکَ إِنَّهُ ثُعْبانٌ»، و بسیاری از کسانی که سخنانشان در اثر بی‌پروایی و بی‌فکری مایه ننگشان شده است.

در خاتمه، امام علیه السلام به اهمیت کم‌گویی و پرهیز از سخن گفتن بی‌توجهی می‌فرمایند و تأکید می‌کنند: «کسی که زیاد سخن گوید، خطاهای بسیاری خواهد داشت»؛ و این خطاها، او را بی‌ارزش و تحقیر شده می‌سازد. لذا، انسان عاقل باید زبان خود را در اختیار عقل و تقوا بگیرد و نه برعکس.

در مجموع، امام علیه السلام این سه رذیله اخلاقی - «طمع»، «فاش کردن ناراحتی‌ها»، و «کنترل نداشتن بر زبان» - را به خاطر پیامدهای ذلت و خوار بودنشان، یکی دانسته و تأکید می‌کنند که مقابله و فنا کردن این صفات، راه سعادت و عزت انسان است.

انتهای خبر/۲۲۴۲۲۴