لزوم گفتگوی شفاف درباره آسیب‌های اجتماعی؛ خودکشی در صدر دغدغه‌های استان فارس  

سید محمدحسن موسوی، مدیرکل فرهنگی و اجتماعی استانداری فارس با بیان ضرورت گفتگوی بی‌پرده و شفاف درباره آسیب‌های اجتماعی، تأکید کرد: برای درمان این معضلات باید از تعارفات فرهنگی فاصله گرفت و با نگاهی علمی و مبتنی بر واقعیت وارد میدان شد.  

وی اظهار داشت: همان‌گونه که در طبابت جسمانی پزشک ناگزیر از کالبدشکافی و بررسی بی‌پرده است، در آسیب‌شناسی اجتماعی نیز باید دقیق، روشن و بدون پرده‌پوشی سخن گفت. 

مدیرکل فرهنگی و اجتماعی استانداری فارس گفت: متأسفانه نابسامانی‌های اقتصادی، فرهنگی و ساختاری موجب تغییر در کارکردهای اصلی جامعه شده و ما امروز شاهد شکل‌گیری نوعی آشفتگی در رفتارهای فردی و جمعی هستیم که باید ریشه‌یابی شود. 

موسوی با تأکید بر این‌که نخستین گام برای درمان، شناخت و تحلیل صحیح مسئله است، افزود: اگر بخواهیم صادقانه بگوییم، امروز در میان تمام آسیب‌های موجود، «خودکشی» به سبب ارتباط مستقیم با جان انسان‌ها باید به صورت ویژه مورد توجه قرار گیرد.

وی با تاکید بر اینکه جان انسان ارزشمندترین دارایی هر جامعه است ادامه داد: و وقتی جوان به ناامیدی و بریدگی می‌رسد، کل پیکره‌ اجتماعی آسیب می‌بیند. از این رو باید با نگاهی دقیق و بدون ملاحظه، ریشه‌های این پدیده بررسی شود تا بتوان برای آن راه‌حل واقعی ارائه کرد.

مدیرکل فرهنگی و اجتماعی استانداری فارس همچنین یادآور شد: وزارت کشور بر اساس داده‌های آماری، سالانه فهرستی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی کشور را به تفکیک استان‌ها منتشر می‌کند. بر اساس این داده‌ها، در فارس دیگر ناهنجاری‌ها در کنار مسئله خودکشی نیازمند توجه فوری و اقدام هماهنگ میان دانشگاه‌ها، دستگاه‌های فرهنگی و نهادهای اجرایی است. 

موسوی با تأکید بر ضرورت افزایش توان علمی و پژوهشی نهادهای استانی در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی گفت:  تا زمانی که درباره مسائل اجتماعی خودمان صریح و صادق نباشیم، درمانی حاصل نمی‌شود. آسیب اجتماعی را باید همانند بیماری جسمی جدی گرفت، با آن گفتگو کرد، و برای درمانش از همه ظرفیت‌های علمی و عملیاتی بهره برد.

 نقد مظلومیت فرهنگ و تأکید بر بازسازی اجتماعی از محله تا مسجد

وی در نقد مظلومیت فرهنگ اظهار کرد: مظلوم‌ترین عرصه در حکمرانی کشور، حوزه فرهنگ است؛ چه در قانون و چه در اجرا. یا به آن پرداخته نشده یا اگر هم در اسناد بالادستی آمده، آن‌گونه که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته.

سه عامل اساسی در عقب‌ماندگی فرهنگی کشور

فقدان توجه در قانونگذاری و سیاست‌گذاری کلان

مدیرکل فرهنگی و اجتماعی استانداری فارس سه عامل اساسی در عقب‌ماندگی فرهنگی کشور برشمرد و اولین عامل را «فقدان توجه در قانونگذاری و سیاست‌گذاری کلان» بیان کرد به‌گونه‌ای که مسائل فرهنگی در نظام تصمیم‌گیری کشور جایگاه روشنی ندارند.

شتاب تحولات فناوری

موسوی دومین عامل عقب‌ماندگی فرهنگی را «شتاب تحولات فناوری» برشمرد و افزود: در کمتر از دو ماه یک فناوری از غرب به ایران می‌رسد، اما ما هنوز فرهنگ استفاده از آن را نمی‌دانیم و پیش از اینکه آن را بفهمیم، گرفتار آثار منفی‌اش می‌شویم.

دیربازده بودن سرمایه‌گذاری فرهنگی

وی با تأکید بر اینکه سیاستمداران اغلب به سراغ کارهایی می‌روند که زودتر نتیجه می‌دهد، افزود: فرهنگ زمان‌بر است، اما ماندگارترین اثر را دارد. سیاست‌مداران به دنبال نتایج کوتاه‌مدت‌اند و چون فرهنگ دیرثمر است، مهجور مانده.

لزوم طراحی نقشه فرهنگی و آسیب‌شناسی بومی

مدیرکل فرهنگی و اجتماعی استانداری فارس با اشاره به این‌که هم پیمایش‌های میدانی و هم قانونگذاری‌ها از واقعیت‌های اجتماعی عقب‌ترند، گفت: در جامعه ما ابتدا مسائل شکل می‌گیرند و تازه بعد از آن، حاکمیت به فکر واکنش می‌افتد. این یعنی تأخیر در فهم اجتماعی.

موسوی در بخش دیگری از بر لزوم طراحی نقشه فرهنگی و آسیب‌شناسی بومی برای هر شهرستان و منطقه تأکید کرد و افزود: مرکز رصد وزارت کشور کارهایی در این زمینه آغاز کرده؛ اما باید بر اساس آمار دقیق، برنامه‌ای متناسب با شرایط فرهنگی هر منطقه داشته باشیم.

وی در ادامه بر لزوم بررسی دقیق و علمی آسیب‌ها تأکید کرد و در تحلیل ریشه‌های خودکشی گفت: این پدیده تک‌عاملی نیست؛ مجموعه‌ای از علل اقتصادی، خانوادگی، روانی و حتی ژنتیکی در آن دخیل‌اند و نباید علت را صرفاً به فقر یا بیکاری محدود کرد، هرچند این دو عامل از مهم‌ترین زمینه‌ها هستند.

نقشه‌برداری از آسیب‌های اجتماعی، گام نخست برای مهار بحران بیکاری و خودکشی در فارس  

در ادامۀ میزگرد، سرورزاده، بیکاری را مهم‌ترین آسیب اجتماعی موجود در استان عنوان کرد و بر ضرورت نگاه راهبردی به رهنمودهای رهبر معظم انقلاب در حوزه «اقتصاد مقاومتی» به عنوان راه‌حل اصلی رفع این چالش تأکید نمود.  

وی با اشاره به اینکه توجه علمی و اجرایی کافی به این سیاست کلان در دانشگاه‌ها و حوزه‌های اجرایی نشده است، افزود: بیکاری زیربنای بسیاری از آسیب‌های اجتماعی دیگر همچون اعتیاد و خودکشی است.

رئیس دانشگاه آزاد واحد جهرم گفت: متأسفانه در زمینه مقابله با این آسیب‌ها، مطالعه جامع و میدانی در سطح استان فارس صورت نگرفته تا بتوان با طراحی نقشه‌ای دقیق، وضعیت هر منطقه و شهر را بر اساس نوع و شدت آسیب‌ها مشخص کرد. 

سرورزاده ضمن تأکید بر ضرورت تدوین «نقشه اجتماعی استان فارس»، خاطرنشان کرد: شناخت دقیق آسیب‌ها در هر محله و شهر، امکان ارائه راهکارهای مؤثر و متناسب را فراهم می‌کند. 

وی ادامه داد: در برخی نقاط استان مسائلی چون بیکاری و اعتیاد پررنگ‌تر است و در مناطقی دیگر، خودکشی یا آسیب‌های رفتاری بیش از سایر موارد نمود دارد. برنامه‌ریزی علمی زمانی معنا پیدا می‌کند که این تفاوت‌ها شناخته و مستندسازی شود.

رئیس دانشگاه آزاد واحد جهرم اعلام آمادگی کرد تا با همکاری مجموعه‌های دانشگاهی و نهادهای اجتماعی، زمینه گفتگو و هم‌فکری بیشتر در موضوع آسیب‌های اجتماعی فراهم شود و افزود: امیدوارم با هم‌افزایی علمی و عملی، بتوانیم گام‌های مؤثری در جهت کاهش آسیب‌های اجتماعی و ارتقای سرمایه انسانی جوانان استان برداریم.

توسعه مراکز مشاوره و مهارت‌آموزی؛ مسیر نجات جوانان از بحران‌های اجتماعی و روانی  

در ادامه، سرورزاده بر لزوم تقویت و گسترش مراکز مشاوره در سطوح مختلف جامعه تأکید کرد و آن را از مؤثرترین راهکارها برای کاهش آسیب‌هایی چون خودکشی، طلاق و اعتیاد دانست.  

وی با اشاره به ظرفیت بالای فارغ‌التحصیلان رشته‌های روان‌شناسی در استان فارس اظهار کرد: سالانه شمار زیادی مشاور از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند، اما از این ظرفیت در مدارس، دانشگاه‌ها، و حتی نهادهایی مانند بهزیستی، زندان‌ها و کمیته امداد به صورت منسجم و سازمان‌یافته استفاده نمی‌شود.

استادیار گروه اجتماعی دانشگاه جهرم گفت: با ایجاد یک شبکه منظم از مراکز مشاوره و توسعه فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد در این حوزه، می‌توان بسیاری از بحران‌های خانوادگی و فردی را پیش از آنکه به مرحله آسیب برسند، مدیریت کرد.  

سرورزاده افزود: وقتی فردی که دچار مشکل خانوادگی یا ناهنجاری رفتاری است فرصت گفتگو با مشاوران آگاه و دلسوز را پیدا کند، از مسیر انزوا و ناامیدی فاصله می‌گیرد و احتمال گرایش او به خودکشی یا رفتارهای پرخطر کاهش می‌یابد. 

وی نقش گفتگو و هم‌دلی را حلقه گمشده در سیاست‌گذاری‌های حوزه اجتماعی دانست و به تجربه موفق مرکز مشاوره «امین» در دانشگاه آزاد اسلامی بیضا اشاره کرد.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: طبق تأکیدات دکتر طهرانچی، رؤسای دانشگاه‌ها موظف شده‌اند ساعاتی از زمان پژوهشی اعضای هیأت علمی را به فعالیت در مراکز مشاوره دانشگاه اختصاص دهند. 

سرورزاده افزود: دانشجویان در این مراکز بدون ترس و تشریفات، مشکلات شخصی، خانوادگی و اقتصادی خود را مطرح می‌کنند و از مشاوران راهکار می‌گیرند. بخشی از این راهکارها به شکل مهارت‌محور است؛ یعنی شرکت در کارگاه‌های چندساعته مهارت‌آموزی که با آموزش فنون ساده، زمینه ایجاد اشتغال در فضای مجازی را فراهم می‌کند.  

وی با تأکید بر اینکه «بهبود معیشت خانواده‌ها و تقویت مهارت‌های شغلی جوانان مستقیماً بر کاهش آسیب‌های روانی و اجتماعی اثر دارد» افزود: اگر اقتصاد خانواده‌ها سامان یابد، سراغ خودکشی و اعتیاد هم کمتر خواهند رفت. بسیاری از جوانان به دلیل احساس ناکامی و کمبودهای عاطفی یا مالی به سمت مصرف مواد می‌روند، در حالی که می‌شود با ایجاد شغل، مشاوره و نشاط اجتماعی، از این مسیر انحرافی جلوگیری کرد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی جهرم در پایان با لحنی هشدارآمیز به گسترش مراکز غیرمجاز و کافی‌شاپ‌هایی که به پایگاه پنهان مصرف مواد گُل بدل شده‌اند اشاره کرد و گفت:  باید واقع‌بین بود. اگر چشم بر چنین واقعیت‌هایی ببندیم، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم جامعه در مسیر سلامت حرکت کند. 

سرورزاده بیان کرد: وظیفه نهادهای فرهنگی و اجتماعی است که پیش از هر چیز، جوان را بازیابند و به او نقش واقعی‌اش را در ساخت جامعه آینده بازگردانند. 

فقدان اعتماد و دورنمای روشن؛ ریشه پنهان آسیب‌های اجتماعی در میان نسل جوان  

بهاری، کارشناس آسیب‌های اجتماعی با نگاهی تحلیلی‌ از جنبه‌های فرهنگی و روانی جامعه سخن گفت و بر نقش احساس بی‌اعتمادی و نداشتن دورنمای آینده در میان نسل جوان به عنوان یکی از عوامل بنیادین بروز آسیب‌های اجتماعی تأکید کرد.  

وی با اشاره به تحولات اجتماعی و تغییرات ارزشی در سال‌های اخیر اظهار کرد: ما از دوران صرفاً مادی‌نگر جامعه عبور کرده‌ایم و امروز با نسلی مواجهیم که نیازمند معنا، آینده‌نگری و امید واقعی است. 

کارشناس آسیب‌های اجتماعی افزود: با این حال، اتفاقاتی همچون مهاجرت گسترده، مشکلات معیشتی، و نبود چشم‌انداز روشن موجب شده جوان امروز احساس کند آینده‌ای در این مرز و بوم ندارد. همین بی‌دورنمایی، فاصله عاطفی میان جوانان و خانواده‌ها را عمیق‌تر کرده است. 

بهاری ادامه داد: در واقع، بسیاری از آسیب‌هایی که امروز نمود پیدا کرده‌اند – از افسردگی گرفته تا خشونت و رفتارهای پرخطر – ریشه در همین بحران اعتماد دارند؛ اعتمادی که باید میان جوان و نظام اجتماعی برقرار باشد، اما در مواردی به دلیل ناکارآمدی‌ها، وعده‌های بی‌عمل و ناهماهنگی دستگاه‌ها، آسیب دیده و جای خود را به بدبینی داده است.

وی تأکید کرد: وقتی جوان احساس کند دیده نمی‌شود و آینده‌اش مبهم است، طبیعتاً انگیزه‌ای برای مشارکت و مسئولیت‌پذیری اجتماعی نخواهد داشت. بی‌اعتمادی گسترده میان نسل جوان، خانواده و نهادهای رسمی در حال تبدیل شدن به یک مسئله ملی است که آثارش آرام و خزنده؛ اما عمیق و پرهزینه خواهد بود.

این کارشناس آسیب‌های اجتماعی خاطرنشان کرد: اگر به‌دنبال کاهش آسیب‌های اجتماعی هستیم، باید پیش از هر اقدامی، گفتگوی اعتمادساز میان جامعه و حاکمیت را احیا کنیم. اعتماد، سرمایه‌ای است که اگر از بین برود، هیچ برنامه‌‌ای با بهترین نیت و بودجه به نتیجه نخواهد رسید.

از جزیره‌ای‌عمل‌کردن نهادها تا کم‌رنگ‌شدن سرمایه اجتماعی

بهاری با نگاهی آسیب‌شناسانه به ناکارآمدی ساختارها و موانع ذهنی جامعه پرداخت و تأکید کرد: امروز یکی از ریشه‌ای‌ترین موانع در مسیر مقابله با آسیب‌ها، موانع ذهنی ماست. وقتی ذهن جوان ما به شکست عادت می‌کند و احساس توانستن را از دست می‌دهد، احتمال بروز رفتارهای پرخطر و حتی خودکشی بالا می‌رود.

وی با تقسیم آسیب‌ها به دو سطح ساختاری و اجتماعی گفت: از یک‌سو نهادهای حکومتی داریم که باید هر یک مسئولیت خود را بپذیرند و با رویکرد تخصصی و هماهنگ عمل کنند، و از سوی دیگر، ساختار اجتماعی جامعه ماست که دچار گسست در روابط انسانی شده است. کاهش سرمایه اجتماعی میان مردم، میان فرد و جامعه، نشانه‌ای از همین بحران است.

کارشناس آسیب‌های اجتماعی ادامه داد: سال‌هاست نهادهای ما در حوزه آسیب‌های اجتماعی جزیره‌ای عمل کرده‌اند. هر دستگاه راه خودش را می‌رود و هماهنگی بین‌نهادی وجود ندارد.

بهاری نتیجه جزیره‌ای و جداگانه فعالیت کردن نهادهای مسئول را اینگونه بیان کرد: با وجود گذشت نزدیک به دو دهه از تأسیس «ستاد مبارزه با مواد مخدر»، هنوز در کاهش نرخ اعتیاد توفیق چندانی نداشته‌ایم؛ زیرا سیاست‌گذاران و مجریان گاه بدون تخصص لازم وارد این حوزه می‌شوند و تصمیم‌های مقطعی می‌گیرند.

وی با لحنی انتقادی از پیامدهای این رویکرد گفت: امروز شاهد مهاجرت‌های فزاینده، فرار نخبگان و کاهش حس مسئولیت اجتماعی میان جوانان هستیم. این‌ها زنگ خطرهایی جدی‌اند که اگر جدی گرفته نشوند، در آینده‌ای نه‌چندان دور به بحران‌های پایدار تبدیل خواهند شد.  

این کارشناس آسیب‌های اجتماعی سپس به راهکارها پرداخت و تأکید کرد: برای خروج از این چرخه، باید مردم را فعال کرد. نهادهای حاکمیتی لازم اس به‌جای تصدی‌گری، نقش سازماندهی و پشتیبانی را ایفا کنند و میدان عمل را به نیروهای مردمی، گروه‌های محلی و سمن‌ها بسپارند. همان‌گونه که دکتر سرورزاده اشاره کردند، حضور مشاوران در محلات باید یک اقدام پیش‌دستانه باشد، نه واکنشی؛ نباید منتظر ماند تا مردم به مراکز مشاوره بروند، بلکه باید مشاوران را به میان مردم برد.  

بهاری در توضیح تجربه‌های موفق افزود: در برخی مناطق با همکاری سپاه و شهرداری، اتوبوس‌های اجتماعی و اورژانس‌های سیار خدمات مشاوره‌ای فراهم می‌کنند.

وی افزود: حتی تجربه‌هایی داریم که مشاوران در جوار مساجد یا پایگاه‌های کرامت مستقر شده‌اند و مردم در محیطی صمیمی مشکلات خود را مطرح می‌کنند. این مدل، هم اعتماد ایجاد می‌کند و هم مهارت گفتگو را در جامعه بالا می‌برد. 

کارشناس آسیب‌های اجتماعی در پایان گفت: فرهنگ مراقبت از خود، حلقه مفقوده جامعه ماست. همان‌طور که برای بیماری جسمی فوراً به پزشک مراجعه می‌کنیم، باید یاد بگیریم برای رنج روانی و خانوادگی هم به مشاور مراجعه کنیم. 

بهاری در پایان صحبت‌های خود ابراز امیدوری کرد که با حضور هم‌افزای نهادهای دولتی، دانشگاه‌ها و نهادهای مردمی در یک مسیر منسجم، می‌تواند به بازسازی اعتماد عمومی و کاهش تدریجی آسیب‌های اجتماعی بینجامد.

سخن پایانی

به باور حاضران  در میزگرد، مجموعه آسیب‌های اجتماعی در فارس نه نتیجه‌ یک عامل، بلکه بازتابی از ضعف هم‌زمان فرهنگی، اقتصادی و مدیریتی است.

در این میزگرد، «نقشه‌برداری دقیق از آسیب‌ها»، «گسترش مراکز مشاوره محله‌محور»، و «بازگشت اعتماد میان نسل جوان و نهادهای رسمی» سه محور بنیادین برای عبور از این بحران معرفی شد.

اگر فرهنگ، اقتصاد و اجتماع در یک مسیر هم‌افزا حرکت کنند، استان فارس می‌تواند همان‌گونه که در شکوه تمدنی و فرهنگی پیشتاز بوده است، در پیشگیری و درمان آسیب‌های اجتماعی نیز الگوی ملی شود.

انتهای خبر/224224