به گزارش خبرنگار فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «شیرازه»، مسأله ولایت در اندیشه شیعی همواره به‌عنوان یکی از مباحث بنیادی در حوزه‌های دینی و سیاسی مطرح بوده است. رویداد غدیر خم، به عنوان نقطه عطف تاریخی که انتقال ولایت از پیامبر اسلام به امام علی «ع» را اعلام می‌نماید، بستری برای درک معنویت و مسئولیت‌های مدیریتی در جامعه اسلامی به حساب می‌آید.

 در عین حال، پس از درگذشت امام معصوم و آغاز دوره غیبت، ضرورت ایجاد نهادی جهت حفظ تداوم این ولایت به ظهور نظام ولایت فقیه انجامید. در این یادداشت، بررسی و تحلیل پیوند بین رویداد غدیر خم و نظام ولایت فقیه بر مبنای مستندات تاریخی، متنی و شرعی ارائه می‌شود.

انتقال ولایت بر اساس اراده الهی است

رویداد غدیر خم در زمان پیامبر اسلام و در بستر شرایط پیچیده تاریخی آن دوران رخ داد. اعلام عبارت «من کنت مولا، فهذا علی مولا» در این رویداد، به وضوح نقش امام علی «ع» را به عنوان وارث ولایت دینی، اخلاقی و معنوی تثبیت می‌کند. علاوه بر جنبه تاریخی، منابع کلاسیک و تفاسیر معتبر، این رویداد را به عنوان انتقالی الهی قلمداد کرده‌اند که مبنای مشروعیت ولایت در جامعه اسلامی را تبیین می‌نماید.

از دیدگاه علمی و شرعی، پیام اصلی غدیر خم تأکید بر این نکته است که رهبری و ولایت دینی هرگز بر پایهٔ رخدادهای دنیوی یا اختیاری نبوده؛ بلکه انتقال ولایت از پیامبر به امام علی «ع»  بر اساس اراده و وصیت الهی صورت گرفته است. این انتقال، اصول بنیادین عدالت، معرفت شرعی و مسئولیت اخلاقی را به عنوان مبانی رهبری وارد ساختار حاکمیتی جامعه اسلامی نموده و نقطهٔ شروعی برای استقرار چارچوب‌های نظری و اجرایی بعدی به شمار می‌رود.

 بررسی نظام ولایت فقیه؛ ضرورت و بستر ظهور

با آغاز دوره غیبت امام معصوم، جامعه شیعی با خلأ بزرگی در سیستم رهبری مواجه شد. در همین شرایط، ظهور نظام ولایت فقیه به عنوان پاسخ به این خلأ ضرورت پیدا کرد. این نظام، با توجه به اصول انتقال ولایت که در رویداد غدیر خم مستحکم گردیده‌اند، به دنبال تضمین تداوم ولایت الهی در امور دینی و دنیوی جامعه بوده و با استفاده از اصول شرعی و اخلاقی، جایگاه مدیریتی خود را تثبیت نمود.

مفهوم ولایت فقیه اجرایی خود از مبانی شرعی بهره می‌گیرد که شامل تضمین عدالت، حفظ تمامیت دینی و پاسخگویی به نیازهای جامعه است. فقیه به عنوان نمایندهٔ اخلاقی و اجرایی، موظف است بر اساس ارکان انتقال ولایت که در رویداد غدیر خم به نمایش درآمده‌اند، تمامی امور عمومی را بر مبنای شریعت مدیریت کند. این چارچوب‌های شرعی نیز در مباحث فقهی و نظری جایگاه ویژه‌ای دارند که اهمیت تامین ادامهٔ ولایت الهی را در دوران غیبت به اثبات می‌رسانند.

پیوند میان رویداد غدیر خم و نظام ولایت فقیه از منظر بینشی شیعی، نشان‌دهندهٔ زنجیره‌ای مستمر و پیوسته از مشروعیت و انتقال ولایت است. از یک سو، رویداد غدیر خم با اعلام انتقال ولایت از پیامبر به امام علی «ع» مبنای قانونی و اخلاقی برای رهبری دینی ایجاد می‌کند؛ از سوی دیگر، در مواجهه با چالش‌های مدیریتی دوران غیبت، نظام ولایت فقیه به عنوان ادامه‌دهندهٔ این ولایت، از همان مبانی مشروعیت کنونی بهره می‌برد.

در این چارچوب، مسأله ولایت فقیه نه تنها به عنوان یک پدیده سیاسی، بلکه به عنوان تداوم اصول شرعی، اخلاقی و مدیریتی جایگزین ولایت معصوم شناخته می‌شود. استمرار نقش رهبری در خلأ معصومیت، از طریق نمایندگی فقیه، همزمان تأکید بر ارزش‌های انتقال یافته از غدیر خم و هم پاسخگویی به نیازهای معاصر جامعه است. 

نویسنده: حجت الاسلام سید امیرحسین هاشمی
استاد حوزه و کارشناس ارشد کلام اسلامی