به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «شیرازه»، خداوند در آیه ۲۸۲ سوره بقره می‌فرماید:

« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ ۚ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ ۚ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ ۚ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا ۚ فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ ۚ

وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ ۖ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَىٰ ۚ وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا ۚ

وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَوْ كَبِيرًا إِلَىٰ أَجَلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَىٰ أَلَّا تَرْتَابُوا ۖ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا ۗ وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ ۚ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ ۚ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ»

«ای اهل ایمان، چون به قرض و نسیه معامله کنید تا زمانی معیّن، سند و نوشته در میان باشد، و بایست نویسنده درستکاری معامله میان شما را بنویسد، و نباید کاتب از نوشتن خودداری کند، که خدا به وی نوشتن آموخته پس باید بنویسد، و مدیون باید مطالب را املاء کند، و از خدا بترسد و از آنچه مقرّر شده چیزی نکاهد،

و اگر مدیون سفیه یا ناتوان (صغیر) است و صلاحیّت املا ندارد ولیّ او به عدل و درستی املا کند و دو تن از مردان خود (از مسلمانان عادل) گواه آرید، و اگر دو مرد نیابید یک مرد و دو زن، از هر که (به عدالت) قبول دارید گواه گیرید تا اگر یک نفر از آن دو زن فراموش کند دیگری به خاطرش آورد، و هرگاه شهود را (به محکمه) بخوانند امتناع از رفتن نکنند،

 و در نوشتن آن تا تاریخ معیّن مسامحه نکنید چه معامله کوچک و چه بزرگ باشد. این عادلانه‌تر است نزد خدا و محکمتر برای شهادت و نزدیکتر به اینکه شکّ و ریبی در معامله پیش نیاید (که موجب نزاع شود) مگر آنکه معامله نقد حاضر باشد که دست به دست میان شما برود،

در این صورت باکی نیست که ننویسید، و گواه گیرید هرگاه معامله کنید، و نبایست به نویسنده و گواه ضرری رسد (و بی‌اجر مانند)، و اگر چنین کنید نافرمانی کرده‌اید. و از خدا بترسید و خداوند هم به شما تعلیم مصالح امور می‌کند و خدا به همه چیز داناست.»

نکات آیه

واژه «تداینتم» که ریشه در «دَین» به معنای بدهی دارد، دامنه وسیعی از معاملات غیر نقدی، وام‌ها و خرید سَلَف را در بر می‌گیرد. این جامعیت در تشریع، نشان می‌دهد که اسلام از همان ابتدا بر شفافیت و مستندسازی تمامی تعهدات مالی، به منظور پاسداری از اعتماد و پیشگیری از هرگونه سوءتفاهم یا انکار، تأکید ورزیده است.

ضرورت نگارش و شهادت؛ فرمان الهی برای حفظ حقوق

از منظر این آیه، مدت هرگونه بدهی باید به صراحت مشخص شود و نگارش آن، به منظور جلوگیری از فراموشی، انکار و سوءظن، امری ضروری است. در این راستا، تأکید می‌شود که سند باید با حضور طرفین و توسط شخص ثالثی که دارای عدالت در قلم است، نوشته شود.

کاتب موظف است حق را رعایت کرده و عین واقعیت را به نگارش درآورد. این تکلیف، قدردانی از موهبت سواد و علم الهی را در قالب گره‌گشایی از امور مردم طلب می‌کند.

در ادامه، آیه بر نقش بدهکار در املای متن قرارداد تأکید می‌کند؛ زیرا اقرار انسان علیه خودش قابل قبول است و بدهکار باید با رعایت تقوای الهی، تمام خصوصیات بدهی را بدون فروگذار کردن مطلبی بیان کند. این تدبیر قرآنی، علاوه بر حفظ حقوق بستانکار، به بدهکار نیز فرصت می‌دهد تا با صداقت و شفافیت، تعهدات خود را مستند سازد.

حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و توازن جنسیتی در شهادت

یکی از نکات برجسته این آیه، توجه به حقوق اقشار ناتوان و محروم است. چنانچه بدهکار، سفیه، ناتوان یا گنگ باشد، سرپرست و ولی او باید متن قرارداد را املا کند، که این خود نشانه‌ای از لزوم توجه مسئولان و سرپرستان به حقوق این طبقه از جامعه است.

در خصوص گواهی دادن، آیه مردان را در گواه شدن بر زنان مقدم می‌داند و ساختار شهادت را به گونه‌ای تنظیم می‌کند که دو زن در کنار یک مرد، مسئولیت گواهی را بر عهده بگیرند.

 این تدبیر با هدف یادآوری و اطمینان بیشتر در صورت لغزش یا اشتباه یکی از گواهان زن صورت می‌پذیرد و می‌تواند به روحیه‌ ظریف و عاطفی یا آشنایی کمتر زنان با جزئیات معاملات بازاری در آن زمان اشاره داشته باشد.

پیامدهای مثبت نگارش و حفظ حرمت کاتب و شاهد

قرآن کریم به صراحت بیان می‌دارد که مبلغ قرارداد، هرچند کوچک باشد، نباید مانعی برای نگارش آن شود، زیرا حفظ اطمینان و رعایت حق‌الناس از هر چیزی مهم‌تر است. ثبت دقیق و عادلانه سند، سه فایده عمده دارد: تضمین اجرای عدالت، ایجاد جرأت در گواهان برای ادای شهادت و جلوگیری از بدبینی و شبهه در جامعه.

آیه شریفه همچنین بر ضرورت تأمین امنیت و احترام کاتب و شاهد تأکید دارد، به گونه‌ای که این افراد به دلیل انجام وظیفه خود در نگارش حق و گفتن حقیقت، نباید مورد آزار و اذیت قرار گیرند. هرگونه خدشه در سند یا آسیب به این افراد، فسق و گناهی بزرگ محسوب می‌شود، چرا که کاتب و شاهد، مرزبانان حقوق مردم و جامعه هستند.

در نهایت، این آیه با پیامی اخلاقی، قلب پاک و با تقوا را آینه‌ علوم و حقایق الهی معرفی می‌کند و بیان می‌دارد که خداوند، با آگاهی عمیق و گسترده از تمام نیازهای مادی و معنوی انسان، قوانین و احکام را برای سعادت بشری وضع کرده است. این بزرگترین آیه قرآن، سندی محکم بر جامعیت، دقت و آینده‌نگری اسلام در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی است.

انتهای خبر/224224